Toen Joseph Smith in 1830 De Kerk van Jezus Christus van de
Heiligen der Laatste Dagen stichtte, voorzag hij dat een leger
leden het evangelie zou verbreiden en de hele wereld zou vertellen
dat de ware kerk van Jezus Christus weer op aarde was. Wat hij
misschien niet had verwacht, was dat de verbreiding van de
boodschap eens het gebruik van negen satellieten, vertolking van
toespraken in 86 talen en een leger van meer dan vijftienhonderd
vrijwilligers zou omvatten die ervoor zouden zorgen dat de
halfjaarlijkse conferentie vlekkeloos verloopt.
Groei
In 1830 woonde slechts een handjevol leden de eerste algemene
conferentie van de kerk bij. Maar op 30 september en 1 oktober
aanstaande zal een groot deel van de inmiddels meer dan twaalf
miljoen leden van de kerk wereldwijd getuige zijn van het verloop
van de 176ste oktoberconferentie - via de televisie, radio,
internet, of gewoon in het meer dan twintigduizendkoppige publiek
in het Conferentiecentrum van de kerk in hartje Salt Lake City (in
de staat Utah, Verenigde Staten).
Monsterproductie
De conferentie is een monsterproductie waar onverwacht veel bij
komt kijken. 'Breng 21 duizend mensen bij elkaar, dan heb je het
een en ander op te lossen,' aldus Doug Balls, manager evenementen
voor Temple Square en Conferentiecentrum. 'Maar u kunt het 21
duizend problemen noemen of 21 duizend kansen om je nuttig te
maken, en dat laatste is hoe wij dit het liefste zien.' Balls zit
tijdens het evenement in het zenuwcentrum, een cabine achterin de
conferentiezaal. Hij jongleert met diverse telefoons en een
walkie-talkie om contact te onderhouden met medewerkers op diverse
plaatsen in het gebouw. Hij houdt bovendien een batterij schermen
in de gaten waarmee verkeer, parkeerplaatsen en aanrijroutes
gecontroleerd worden, alsmede allerlei locaties binnen het gebouw,
dat een vloeroppervlak van maar liefst een half miljoen vierkante
meter heeft.
De heer Balls heeft meer dan duizend vrijwilligers van de kerk
onder zijn bevel. Hun taken variëren van het innemen van kaartjes
tot de beveiliging, het aanwijzen van toiletten aan
conferentiegangers en het schoonmaken van het gebouw. En soms
vullen ze op het laatste moment onverwachte details in. Zoals de
keer dat kerkpresident Gordon B. Hinckley enkele momenten voor het
begin van een bijeenkomst om een zangboek vroeg. Het
conferentiecentrum had die niet op voorraad, aldus Balls. Maar na
wanhopig zoeken werd er een gevonden en kreeg Hinckley het 45
seconden voor aanvang in handen. 'We hadden er een moeten hebben',
vindt Balls. En het centrum heeft nu een rekje met zangboeken
achter het podium.
Beeld en geluid
Niet ver van het hoofdkwartier van broeder Balls bevindt zich een
ander zenuwcentrum: de controleruimten van de afdeling audiovisuele
producties, waar de conferentieuitzending wordt geproduceerd,
geregisseerd en via de satelliet over de hele wereld wordt
uitgezonden. Dat de kerk gelooft in de verbreiding van de
evangelieboodschap over de hele wereld blijkt al uit het feit dat
zij zendelingen in 165 landen heeft. Maar die zending om de
boodschap onder alle volken en talen te verbreiden lijkt nergens
duidelijker dan in de moeite die de kerk steekt in het vertalen en
uitzenden van conferentiebijeenkomsten.
Uitzendingen
De eerste conferentieuitzending vond in 1924 plaats, maar dat was
via de radio, en alleen in het Engels. In 1949 was er een
tv-uitzending in zwart/wit. Maar nu, zegt Lyle Shamo, algemeen
directeur van de audiovisuele diensten van de kerk, wordt de
conferentie met een zogenaamde high-definition uitzending gebracht
aan leden in 83 landen. De apparatuur die daarvoor gebruikt wordt
heeft miljoenen dollars gekost - hoeveel precies wil niemand
zeggen. Maar het resultaat is er dan ook naar: de uitzendingen gaan
naar 5.700 gebouwen van de kerk over de hele wereld, maar worden
bovendien uitgezonden door 18 tv-zenders en doorgegeven door 1.700
kabeltelevisieaanbieders - en ze worden uitgezonden op het
internet.
Alle techniek die dat mogelijk maakt, is fantastisch, vindt Shamo.
Maar - 'de boodschap is waar de conferentie om draait. En we willen
niet dat iets daar wat van afdoet.'
86 talen
De conference is te bekijken en te beluisteren in 86 talen, van
Arabisch en Armeens tot Kiribati, Marshallees, Navajo, Portugees,
Sinhala, Sloveens tot Tagalog en Urdu. En natuurlijk Nederlands.
Bijzondere nieuwe toevoegingen waren eerder dit jaar de Afrikaanse
talen Efik, Lingala en Yoruba. Voor hen die moeite hebben om het
geluid te horen, is er bovendien voorzien in een vertaling in
American Sign Language, en is er in het Engels en het Spaans
ondertiteling.
Ongeveer 98 procent van de kerkleden kan de algemene conferentie in
de eigen taal volgen. Maar het is de bedoeling dat dit in 2010
honderd procent is. Een conferentiebezoeker die geen Engels
spreekt, kan in het centrum in Salt Lake City een hoofdtelefoon
opzetten om de toespraken in zijn eigen taal te horen. Maar het
overgrote deel van de luisteraars met een andere taal dan het
Engels luistert in andere landen naar de conferentie.
700 tolken
De meesten van hen horen het resultaat van de inzet van ongeveer
zevenhonderd vrijwilligers die bij toerbeurt 58 tolkcabines in het
Conferentiecentrum bemannen. De meeste vertolkingen vinden ter
plekke in Salt Lake City plaats, hoewel er over de hele wereld 21
locaties zijn - met name in Europa, waaronder in
Nederland/Vlaanderen- waar plaatselijke tolken aan de conferentie
werken.
Hoe het werkt
Die plaatselijke tolken in het buitenland komen per taal bijeen op
een locatie waar een zogenaamde codec aanwezig is, een apparaat dat
aanvankelijk ontworpen is om te zorgen dat journalisten op locatie
live uitzendingen kunnen verzorgen. Het apparaat wordt aangesloten
op een digitale telefoonlijn, waarop het geluid van de conferentie
in Salt Lake City enkele seconden eerder binnenkomt dan het per
satelliet wordt uitgezonden.
In die paar seconden verschil gebeurt er een heleboel. De
buitenlandse tolken ontvangen het geluid via de coded en een daarop
aangesloten combinatie van hoofdtelefoon met microfoon. Ze spreken
de versie in hun moedertaal in, en die wordt teruggestuurd naar
Salt Lake City, waar de vertaling gebundeld wordt met een Engels
geluidskanaal én beeld, waarna het samen de lucht in geslingerd
wordt naar een satelliet, die het naar Washington stuurt, waar het
vervolgens door wordt gestuurd naar een andere satelliet, die de
verschillende geluidskanalen en het beeld doorstraalt naar bepaalde
delen van de wereld. Om (bijna) de hele wereld te kunnen
bestrijken, wordt er gebruik gemaakt van maar liefst negen
satellieten. (Momenteel zijn er alleen nog in Afrika en Azië enkele
zogenaamde blinde vlekken waar men geen satellietsignaal kan
ontvangen.)
Tolken
Wat voor mensen zijn het nou die tijdens de conferentie voor het
tolken zorgen? De zevenhonderd mensen in Salt Lake City zijn voor
het merendeel immigranten en leden die in een bepaald taalgebied op
zending zijn geweest. In een speciaal trainingsprogramma leren ze
hoe ze de conferentietoespraken in een andere taal dan het Engels
kunnen weergeven. De tolken op locaties in Europa en elders zijn
gedeeltelijk ook vrijwilligers die voor het werk aanleg bleken te
hebben, en gedeeltelijk professionele mensen met ruime ervaring in
deze werkzaamheden.
Wie hoort dat de toespraken vaak kort voor de conferentie al op
schrift ter beschikking worden gesteld aan de vertalers van de
kerk, is vaak geneigd te denken dat de tolken het makkelijk hebben.
Tenslotte hoeven ze de toespraak dan alleen maar op te lezen?
Helaas is dat lastiger dan het lijkt. Ga maar na:
- De 'tolk' (of voorlezer, zoals sommigen oneerbiedig beweren) moet
goed in de gaten houden wat de spreker zegt, want hij behoort die
op de voet te volgen - niet te langzaam, maar hij mag hem ook niet
inhalen, want men weet van tevoren nooit zeker of de spreker zich
wel aan zijn tekst zal houden.
- Zelfs als men de snelheid goed krijgt, is het nog belangrijk om
aan meerdere andere aspecten te denken, zoals toonhoogte, klemtoon,
emotie enzovoort. Er zijn beroepstolken die vinden dat je een
vlakke vertolking moet leveren om niets toe te voegen of te
veranderen aan wat de spreker over probeert te brengen. Maar er is
gebleken dat een boodschap beter overkomt als de tolk dezelfde
'kleur' aan zijn weergave geeft als de spreker. Al was het maar om
te voorkomen dat de vertolking slaapverwekkend was... Dit wil niet
zeggen dat het haalbaar is stemmen met dezelfde klankkleur van de
spreker te gebruiken: het uitzoeken van de juiste tolken is al zó
ingewikkeld dat de teamleider blij is als hij voor elke spreker en
spreekster een geschikte tolk van het juiste geslacht heeft. Het is
niet zoals bij het nasynchroniseren van een film, waarbij men de
stemacteurs uitsluitend op stem- en spreekkwaliteiten kan uitzoeken
- de tolkselectie vindt op andere criteria plaats: vloeiend in
Engels en Nederlands, goede verstaanbaarheid, en liefst ook nog in
staat om onverwachte opmerkingen simultaan te vertolken. Enkele
krachten zijn gediplomeerd tolk, maar andere zijn dat niet, en
vrijwilligers met de juiste kwaliteiten zijn echt met een lampje te
zoeken. Diegenen die naar de Nederlandse vertolking luisteren, doen
er goed aan te bedenken dat het al een wonder mag heten dat het
Engels live voor ze in het Nederlands is vertaald (tegelijk met 95
andere talen), en dat een verwachting van een bepaalde stem,
klankkleur of accent misschien toch net iets te veel gevraagd
is.
- Over slaapverwekkend zijn gesproken: het opnemen van sommige
uitzendingen vindt in het holst van de nacht plaats. Neem
bijvoorbeeld de priesterschapsbijeenkomst, die vindt in Salt Lake
City om 18.00 uur plaatselijke tijd plaats. Dat is in Nederland en
België twee uur 's ochtends! De technische afdeling in Salt Lake
City neemt het Nederlands, dat live wordt getolkt, digitaal op en
zendt het de volgende dag op een geschikter tijdstip uit. Ditzelfde
geldt voor de algemene ZHV-bijeenkomst en de algemene
jongevrouwenbijeenkomst: die worden om 02.00 uur 's nachts
opgenomen en later uitgezonden of vertoond.
- Zoals gezegd, weet niemand van tevoren of een spreker zich wel
aan de tekst zal houden die hij op schrift heeft gesteld. Sommige
sprekers staan er bekend om nog wel eens af te wijken van hun
tekst. President Thomas S. Monson voorop. President Monson zei
bijvoorbeeld tijdens de conferentie van april 2006 op een gegeven
moment: 'Even een tussenwerping: ...' En hij vertelde vervolgens
een verhaal dat niemand op papier had, en dat inmiddels bijna een
hele bladzijde beslaat in de Liahona, het tijdschrift van de
kerk.
En wijlen David B. Haight kon al jaren voor zijn dood slecht zien,
schreef zijn toespraak dus niet op, en werd daarom altijd simultaan
vertaald, zoals dat heet. Wat inhoudt dat de tolk tegelijkertijd
moest luisteren naar wat hij zei, dat in gedachten moest omzetten
in zijn moedertaal, de vertaling moest uitspreken, daarbij meteen
luisterend naar wat broeder Haight vervolgens zei, en weer verder
vertalend. Dat is overigens slechts een samenvatting van wat een
tolk doet als hij simultaan vertaalt: iemand heeft eens uitgerekend
dat er in het hoofd van de tolk op dat moment maar liefst veertien
verschillende processen plaatsvinden. Geen wonder dat sommigen
vinden dat je een soort hersenkronkel moet hebben om simultaan te
kunnen tolken. En training helpt, uiteraard. In verschillende
talen, inclusief Nederlands, bevatten de teams dan ook niet alleen
maar vrijwilligers die er aanleg voor hebben, maar ook
professioneel opgeleide, ervaren simultaantolken. Maar wat de
achtergrond ook is, er wordt alles aan gedaan om de tolken 'scherp'
te houden: er zijn regelmatig trainingsuitzendingen, en er bestaat
inmiddels zelfs een oefen-dvd voor thuis.
Niemand kan zeggen dat de kerk het niet groot aanpakt!
Uniek
En dat geldt voor alles wat met het tolken van de uitzendingen te
maken heeft: het vertalen van de toespraken is een tolkevenement
van wereldformaat. Er zijn in de wereld sowieso maar weinig
organisaties die hun bijeenkomsten in zoveel talen vertalen - de
VN, de Navo en de EU, bijvoorbeeld - maar géén van hen zendt die
bijeenkomsten integraal in al die talen over de hele wereld
uit.
De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen mag
dan op religieus gebied uniek zijn, maar met de
satellietuitzendingen van de algemene conferenties heeft men
beslist nóg een unieke dimensie aan de kerk toegevoegd!
Naar een redactioneel artikel van de websiteredacteur, met
uittreksels uit een artikel van Jennifer Dobner.
Stijlgidsnotitie:Als u De Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen in een artikel noemt, gebruik dan bij de eerste vermelding alstublieft de volledig naam van de kerk. Voor meer informatie over het gebruik van de naam van de kerk, zie onze onlineStijlgids.