Voor wie is godsdienstvrijheid?
Gemeenschappen bestaan uit meerderheden en minderheden. Of het nu door keuze of afkomst komt, mensen behoren tot groepen. Onze godsdienstige, raciale, politieke en culturele gemeenschappen zijn een afspiegeling van hoe wij leven en wat ons drijft. Ze verschillen allemaal. Ze hebben allemaal hun plek. Maar ze hebben niet allemaal dezelfde macht. Sommige zijn groter, ouder, rijker en hechter dan andere. Door deze onevenwichtigheid komen geloofsovertuigingen tegenover elkaar te staan, een vredige samenleving zorgt echter voor gelijke grond voor sterken en zwakken.
Soms uit deze spanning zich op drastische wijze.
Open Doors, een organisatie die godsdienstige vervolging in kaart brengt, rapporteert dat ‘christenvervolging om hun geloof op ontstellend grote schaal voorkomt.’ In de vijftig strengste landen ondergaan ruim 200 miljoen christenen een hoge mate van vervolging. ‘De droevige tol van christenen die gedood worden’, staat er in het rapport, vindt ‘in meer landen dan ooit tevoren’ plaats. Christenen worden van hun aloude gemeenschappen in het Midden-Oosten verdreven, in Nigeria vermoord en door een toenemend, godsdienstig nationalisme in Azië uitgestoten. Dit verergert de wereldwijde vluchtelingencrisis alleen maar. ‘Nog nooit zijn er zoveel christenen op de vlucht geweest.’[1]
En het is niet beperkt tot christenen. In het Midden-Oosten worden moslims vervolgd en gedood door islamitische strijders. Kwetsbare minderheden zijn door despoten en terroristen van hun huis verdreven. Sektarische conflicten hebben een spiraal van ontvoeringen, pesterijen en verplaatsingen veroorzaakt.[2] Volgens Open Doors is ‘godsdienstige vervolging een belangrijke oorzaak van wereldwijde gedwongen migratie.’[3] Te midden van deze chaos vluchten islamitische vluchtelingen om hun leven te behouden. In Myanmar pakt de boeddhistische meerderheid de kleine moslimgemeenschap van Rohingya hard aan.[4] In de Verenigde Staten nemen de aanvallen op moslims toe,[5] en in heel Europa is de houding tegenover moslims verslechterd.[6]
Misschien wel meer dan welk ander volk ook hebben de joden, als een over de wereld verspreide minderheid, door de eeuwen heen enorme vervolging ondervonden. Antisemitisme is nog steeds een probleem. Eén rapport uit 2014 documenteerde 1883 aanvallen op joden, synagogen en joodse begraafplaatsen in Canada, de Verenigde Staten en 44 landen in Europa en Centraal-Azië.[7]
Minderheden hebben het niet makkelijk.
Maar godsdienst- of geloofsvrijheid biedt misschien een uitkomst. De waarde van een recht is af te leiden uit hoe het zowel de meerderheid als de minderheid beschermt. Deze vrijheid werkt op twee fronten. Als een wet verzekert het de vrije uitoefening van godsdienst; als sociale norm kweekt het respect voor verschillen en meningsverschillen. Geen enkel land doet dit volmaakt. Maar door waardigheid aan onze overtuigingen te verlenen, brengt godsdienstvrijheid ons dichter bij elkaar, ook wie geen godsdienst belijden.
Beschouw dit voorbeeld uit het West-Afrikaanse land Kameroen. Bedreigd met terroristische aanslagen beschermden de christelijke en islamitische gemeenschappen elkaar om de beurt. Vrijdags beschermden de christenen de moskeeën tijdens het gemeenschapsgebed. Op zondagen beschermden de moslims de kerken tijdens de diensten.[8]
Zo’n wederkerigheid is van essentieel belang, omdat de meerderheid en minderheid vaak van plaats wisselen. Wat op zeker moment populair is, wordt op een ander tijdstip impopulair. Elke godsdienst ondergaat de schommelingen van bekendheid en onbekendheid. De culturele groep die nu bevoorrecht is, kan dat plots kwijtraken. Macht is niet vanzelfsprekend. Dus is een godsdienstvrijheid die de kleine man beschermt ineens ook de beste beveiliging voor de grote man. Veiligheid komt niet voort uit aantallen; veiligheid komt voort uit gerechtigheid.
De overtuigingen, gebruiken en verlangens van minderheden onderdrukken, heeft gevolgen. Onevenwichtigheid roept instabiliteit op, kweekt wrok en verscherpt verschillen. Vervreemding zorgt voor vreemdelingen, en die vreemdelingen doorkruisen de wereld terwijl ze naar ondersteuning zoeken. De gedragscode voor gastvrijheid die in de Bijbel staat, stelt ons voor de minsten onder ons verantwoordelijk. En omdat we allen vreemdelingen in een vreemd land zijn, ontdekken we mogelijk ‘zonder het te weten engelen’ als we met een vreemdeling vriendschap sluiten.[9]
Godsdienstvrijheid voor sommigen is eigenlijk voor niemand godsdienstvrijheid.
________________________________________
[1] Zie Open Doors World Watch Report 2017, ‘The Persecution of Christians and Global Displacement’, 3–5.
[2] Zie Katayoun Kishi en Angelina E. Theodorou, ‘6 Facts about Religious Hostilities in the Middle East and North Africa’, Pew Research Center, 7 juli 2016.
[3] Zie Open Doors World Watch Report 2017, ‘The Persecution of Christians and Global Displacement’, 3.
[4] Human Rights Watch, ‘Burma: New Wave of Destruction in Rohingya Villages’, 21 november 2016.
[5] Katayoun Kishi, ‘Anti-Muslim Assaults Reach 9/11-era Levels, FBI Data Show’, Pew Research Center, 21 november 2016.
[6] Zie Richard Wike, Bruce Stokes and Katie Simmons, ‘Europeans Fear Wave of Refugees Will Mean More Terrorism, Fewer Jobs’, Pew Research Center, 11 juli 2016.
[7] Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa, rapport haatmisdrijven, antisemitisme, rapport van 2015.
[8] Terry Turner, ‘Christians Protect Mosques on Fri., Muslims Guard Churches on Sunday’, Good News Network, 29 januari 2016.
[9] Hebreeën 13:2.