In landen met meer godsdienstvrijheid leven de mensen meer in vrede. In landen met minder godsdienstvrijheid leven de mensen minder in vrede.
Enkele studies hebben dit uitgewezen.[1] Dit lijkt tegenstrijdig. We zouden verwachten dat godsdienstvrijheid tot meer spanningen leidt omdat er meer geloofsovertuigingen zijn. Leiden religieuze verschillen dan niet tot verdeeldheid in een samenleving? De ervaring leert ons dat dat niet het geval is.
Bij vrede denken we meestal aan een gebied zonder oorlog, een land zonder geschillen of een stad zonder geweld. Maar vrede is meer dan de afwezigheid van conflicten. Vrede is een toestand waarin diversiteit wordt omarmd en waar meningsverschillen tussen vijanden worden bijgelegd. Er heerst een cultuur van gelijkwaardigheid. Onenigheid komt zelfs in de meest vredige samenleving voor, maar ondermijnt haar niet.
Denken we maar aan Brazilië, het land met de minste beperkingen op godsdienstbeoefening van de wereld. Het is geëvolueerd van Rooms-Katholiek naar een land met pinkstergemeenten, Protestantse en andere kerken, en toch hebben zich geen grote religieuze conflicten voorgedaan. Onderzoeker Brian Grim zegt: ‘Gezien de omvang van de religieuze verschuivingen in Brazilië is het opmerkelijk dat […] er geen sprake is geweest van vijandelijkheden omwille van bekering of zendingswerk.’[2] De dialoog tussen de religieuze groeperingen is niet volmaakt, maar slaagt er wel in om spanningen te minimaliseren.
Vrede bestaat uit meerdere componenten: de geschiedenis van een volk, de bestuursvorm, het economische klimaat en de rol van de politiek. Ook godsdienstvrijheid is essentieel. In landen waar religieuze verscheidenheid wordt beschermd, komen minder gewapende conflicten voor. Er is meer burgerlijke en politieke vrijheid, meer pers- en economische vrijheid, de volksgezondheid is beter, de lonen zijn hoger, het onderwijs en de algemene menselijke ontwikkeling zijn beter.[3]
De wereld lijkt onderhevig aan grote, onpersoonlijke invloeden. De financiële markten, militaire bondgenootschappen, internationale organisaties en heersende elites oefenen invloed uit op een samenleving. Als we echter verder kijken, zien we welke subtiele menselijke drijfveren hieraan ten grondslag liggen: zingeving, nood aan doelgerichte actie, uitkomen voor onze overtuigingen, in relatie met gelijkgestemden een identiteit ontwikkelen en de vrijheid om van geloofsovertuiging te veranderen. De kernvraag voor vrede is of we erop kunnen vertrouwen dat de ander onze religieuze keuze respecteert. Kunnen we dat wederzijds respect opbrengen?
Professor Nilay Saiya legt uit waarom dit belangrijk is: ‘Godsdienstvrijheid maakt vredige godsdienstbeleving mogelijk doordat religieuze groeperingen hun geloof vrijelijk kunnen beoefenen, hun godsdienstige ideeën naar buiten kunnen brengen, een positieve bijdrage aan de maatschappij kunnen leveren en openlijk van gedachten kunnen wisselen. Daardoor komen mensen met verschillende standpunten in contact en krijgen extremisten geen vat op wat iemand denkt en voelt.’[4]
Mensen die deze grip op hun maatschappelijk leven missen, hebben het gevoel dat ze niet van tel zijn, waardoor ze soms radicale beslissingen nemen. Volgens professor Saiya is dit een van de redenen waarom ‘religieus geweld in landen met godsdienstvrijheid minder vaak voorkomt en niet wordt aangemoedigd’.[5]
Uiteindelijk gaat godsdienstvrijheid niet om het uitschakelen van vijanden en het onder druk zetten van mensen om zich bij de meerderheid aan te sluiten. Godsdienstvrijheid betekent eerder vrede tot stand brengen tussen mensen met verschillende overtuigingen en angst wegnemen, zodat iedereen kan vertrouwen op zijn wettige status in de maatschappij.
[1] Zie Brian J. Grim en Roger Finke, The Price of Freedom Denied (2011); ‘Five Key Questions Answered on the Link Between Peace and Religion’, Institute for Economics and Peace in conjunction with the Religious Freedom and Business Foundation, 17–18; Nilay Saiya, ‘Does Religious Liberty Encourage or Curb Faith-Based Terrorism?’ Religious Freedom Institute, 12 juli 2016.
[2] Brian Grim, ‘Brazil: A Lesson in the Peaceful Navigation of Religious Change’, Religious Freedom Project, Berkley Center for Religion, Peace & World Affairs, Georgetown University, 1 juni 2015.
[3] Brian J. Grim en Roger Finke, The Price of Freedom Denied (2011), 206.
[4] Nilay Saiya, ‘Does Religious Liberty Encourage or Curb Faith-Based Terrorism?’ Religious Freedom Institute, 12 juli 2016.
[5] Nilay Saiya, ‘The Religious Freedom Peace’, The International Journal of Human Rights, 9 juni 2015.